Demencja na świecie dotyka aż 10 mln osób rokrocznie!

Dzisiaj przedstawimy Państwu drugą część naszej serii, pt.: „Choroby mózgu”. Kolejną - obok wcześniej opisywanego na naszym blogu, udaru mózgu – coraz częściej dotykającą nasz organ nr 1 bolączką, jest demencja. Szacuje się mianowicie, że w samej Polsce na różne odmiany tej choroby cierpi od 360 do 470 tys. osób (przy czym najczęściej diagnozuje się chorobę Alzheimera). Według oceny Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), na całym świecie liczba chorych może dochodzić aż do 50 mln, przy czym kolejne 10 mln przypadków wykrywa się rokrocznie (!) Na tych chorych przypada aż 5% populacji w krajach najbogatszych.

Czym jest demencja?

Demencję, inaczej – otępienie – cechuje postępujący rozwój różnych deficytów poznawczych, w zakresie: pamięci, pojmowania, myślenia, liczenia, orientacji, języka, itd.

Częstość zachorowań na demencję rośnie wraz z wiekiem. Według badań, u osób powyżej 65. r. ż., otępienie diagnozuje się u ok. 0,5 – 2% populacji. Natomiast u osób w przedziale wiekowym 85 - 89 lat, demencja występuje aż u 20 – 22% pacjentów.

Przyczyny tej choroby są bardzo różnorodne. Wyodrębniamy:

- zmiany zwyrodnieniowe (choroba Alzheimera, choroba Picka, choroba Parkinsona);

- zmiany naczyniowe (wielozawałowe, jednozawałowe, lakunarne);

- urazy mózgu;

- zakażenia (kiła, choroba Creutzfeldta-Jakoba, AIDS);

- wrodzone zmiany dziedziczne (choroba Huntingtona);

- guzy mózgu;

- padaczka;  

- wodogłowie normotensyjne;

- zaburzenia metaboliczne (deficyty witaminowe, zaburzenia endokrynologiczne);

- zaburzenia demielinizacyjne (stwardnienie rozsiane);

- leki i toksyny (alkohol, metale ciężkie, napromieniowanie mózgu, etc.).

Nierzadko zdarza się, że demencja ma wiele przyczyn naraz. Przy czym najczęstsze są zmiany zwyrodnieniowe typu alzheimerowskiego – aż 50% przypadków (tzw. pierwotne). Jako drugi co do częstości wymienia się typ mieszany – naczyniowo-alzheimerowski (25%) oraz trzeci – typ naczyniowy (13%). Tylko niewiele ponad 10% przypadków to pozostałe wyżej wymienione okoliczności – wtórne, gdyż powstałe jako skutek innych dolegliwości.

Zasadnicze cechy otępienia to:

- zaburzenia pamięci – zazwyczaj pojawiają się jako pierwszy i główny objaw. Chory ma problem z przyswojeniem nowej wiedzy, następnie zapomina stopniowo to, czego nauczył się wcześniej. Nie pamięta miejsc, w których zwykle kładzie różne przedmioty; nazwisk bliskich; adresów; a następnie zapomina również podstawowe dane o sobie;

- zaburzenia funkcji języka (afazja) – charakteryzuje się trudnością w nadaniu konkretnych nazw osobom i przedmiotom (chory najczęściej wskazując na konkretną osobę/przedmiot, mówi „ta/to”). W stadium zaawansowanym często występuje echolalia (powtarzanie słów wypowiedzianych przez inną osobę) lub mutyzm (brak lub ograniczenie stosowania mowy własnej, przy jednoczesnym rozumieniu mowy cudzej);

- apraksja – czyli niezdolność wykonywania poszczególnych czynności ruchowych, pomimo zachowania funkcji motorycznych. Chory traci zdolność posługiwania się przedmiotami codziennego użytku, nie potrafi sam zadbać o higienę osobistą, itp.;

- agnozja – niezdolność do rozpoznawania przedmiotów (w tym także własnego odbicia lustrzanego);

- upośledzenie myślenia abstrakcyjnego – czyli wnioskowania, planowania, inicjowania i kończenia złożonych zachowań, różnicowania, radzenia sobie z nowymi zadaniami, itd.

Upośledzeniu funkcji poznawczych często towarzyszy pustoszenie emocjonalne, zmienność nastrojów, apatia, niemożność kontrolowania emocji i zachowań społecznych, a czasem pojawienie się nowych cech osobowości. Wszystkie wyżej wymienione zmiany składają się na tzw. otępienie proste, na którego obraz mogą nałożyć się również inne zespoły, takie jak: urojeniowy, depresyjny, omamowy, czy majaczeniowy.

Przebieg demencji ze względu na jej przyczyny, może mieć charakter postępujący, stabilny, bądź remitujący. W wypadku charakteru postępującego, pacjent w okresie końcowym może stać się całkowicie zależny od otoczenia oraz wymagać stałej opieki.

Choroba Alzheimera, czyli otępienie pierwotnie zwyrodnieniowe o nieznanej etiologii

Początek otępienia tego rodzaju jest zazwyczaj bardzo podstępny, a przebieg ma charakter stale postępujący. Najczęściej wyodrębniane są dwa podtypy choroby Alzheimera:

- typ wczesny (typ II) przedstarczy -  początek choroby ma miejsce przed ukończeniem 65. r. ż. (niekiedy nawet przed 40. r. ż.). Postęp choroby jest znacznie szybszy, niż w typie późnym. Występuje także więcej tzw. zaburzeń ogniskowych kolorowych, które pojawiają się dosyć wcześnie (np. afazja, apraksja);

- typ późny (typ I) starczy – o początku powyżej 65. r. ż. (najczęściej bliżej 80. r. ż.). Rozwój objawów ma wolniejszy charakter, a dominujące są zaburzenia pamięci.

Niektórzy naukowcy wyróżniają 3 fazy choroby Alzheimera, tj.: zapominania, zagubienia i głębokiego otępienia.

Sam początek choroby bywa często trudny do określenia, gdyż chory może maskować pierwsze objawy. Jednak najbliżsi dość szybko dostrzegają nawet te subtelne zmiany. Zaburzenia pamięci szybko pociągają za sobą dezorientację co do miejsca i czasu, a luka pamięciowa rozciąga się od ostatnich wydarzeń do tych coraz wcześniejszych. Chory bardzo często próbuje ją wypełniać przeróżnymi konfabulacjami. Rozpoczęte działania są przerywane, gdyż chory nie jest w stanie skupić na niczym uwagi przez dłuższy czas. Następnie po prostu zapomina, że pozostawił daną czynność bez finału. W zaawansowanym stadium mamy do czynienia z utratą zdolności rozumienia słów, rozpoznawania najbliższych, a także utratą funkcji motorycznych. Chory staje się całkowicie zależny od otoczenia.

Alzheimer wciąż jest chorobą nieuleczalną. Istnieją jednak sposoby, zarówno socjalne, jak i stricte medyczne, pozwalające ulżyć pacjentowi w tej nierównej batalii. Funkcjonują różne programy zajmujące się prowadzeniem chorych (towarzystwa alzheimerowskie), gdzie współpracują ze sobą różni specjaliści, wolontariusze, a także rodziny samych chorujących. Co do aspektów medycznych, stosuje się zazwyczaj leki usprawniające funkcje poznawcze oraz redukujące objawy dodatkowe, takie jak: pobudzenie, urojenia, czy depresja.

Otępienie naczyniowe

Najbardziej typowa postać to otępienie o charakterze wielozawałowym. Cechują je przemijające epizody niedokrwienne mózgu z zaburzeniami świadomości, czasem niedowładami i innymi zaburzeniami ogniskowymi, po których stopniowo zaczynają się pojawiać zaburzenia funkcji poznawczych. Otępienie tego rodzaju może mieć charakter zmienny, przy czym mogą wystąpić wyłącznie zaburzenia pamięci, z zachowaniem całkiem dobrego rozumowania i krytycyzmu. Często występują także: chwiejność emocjonalna, okresowo nastrój depresyjny, niekontrolowane wybuchy płaczu lub śmiechu, przemijające epizody przymglenia i majaczenia. Mogą się objawiać zmiany osobowościowe oraz drażliwość. Kiedy zmiany niedokrwienne są bardzo głębokie, mamy do czynienia z tzw. otępieniem podkorowym, które w swym przebiegu może przypominać chorobę Alzheimera.

Otępienie w innych chorobach

- choroba Picka – demencja jest skorelowana z zanikami płatów czołowych i skroniowych. Występuje na ogół pomiędzy 50. a 60. r. ż. i ma charakter postępujący. Zmiany emocjonalne, charakterologiczne i społeczne czasem wyprzedzają zaburzenia pamięci i inne objawy charakterystyczne dla otępienia;

- choroba Creutzfeldta-Jakoba – otępienie powodują tutaj swoiste zmiany neuropatologiczne wywołane czynnikiem zakaźnym. Towarzyszą mu liczne objawy neurologiczne, takie jak: spastyczne porażenie kończyn, drżenie, sztywność, uszkodzenie wzroku i inne. Zmiany demencyjne postępują szybko, czemu towarzyszy ogólne wyniszczenie organizmu;

- choroba Huntingtona – schorzenie ma charakter dziedziczny, a samo otępienie jest tutaj związane z uogólnionym zwyrodnieniem mózgu. Początek przypada zazwyczaj na trzecią lub czwartą dekadę życia. Demencja często bywa poprzedzona objawami depresji, lęku, drażliwością, zmianami osobowości lub zespołem urojeniowym;

- choroba Parkinsona – demencja pojawia się zazwyczaj przy poważnym zaawansowaniu choroby pierwotnej. Niektóre badania wykazują współwystępowanie choroby Parkinsona wraz z chorobą Alzheimera i otępieniem wielonaczyniowym;

- choroba wywołana przez HIV – oprócz zaburzeń poznawczych mogą wystąpić także zespoły afektywne, urojeniowe oraz objawy neurologiczne, jak i te zw. z samą infekcją wirusową.